Szwajcaria Kaszubska
W 1913 r. po raz pierwszy użyto w polskiej literaturze nazwy Szwajcaria Kaszubska dla określenia części Pojezierza Kaszubskiego obejmującej teren środkowych Kaszub, wokół Kartuz, Somonina, Chmielna i Stężycy.
Szwajcaria Kaszubska to obszar charakteryzujący się dużym pofałdowaniem terenu, sporą ilością jezior, małych oczek wodnych i torfowisk. Obejmuje między innymi najwyższe wzniesienie na Niżu Środkowoeuropejskim, jakim jest Wieżyca (329 m n.p.m.), wielkie jeziora rynnowe: Raduńskie, Ostrzyckie, jeziora Wielkie Brodno, Kłodno, Białe oraz duży kompleks leśny – Kaszubski Park Krajobrazowy
Od ponad 50-ciu lat jest jednym z głównych ośrodków turystycznych Pomorza Gdańskiego.
Głównym ośrodkiem miejskim są Kartuzy, położone w odległości 40 km od Gdańska i Gdyni, a głównymi ośrodkami turystycznymi są wsie położone przy tak zwanym “kółku raduńskim” (Chmielno, Łączyno, Zgorzałe, Stężyca, Gołubie, Ostrzyce, Brodnica).
Głównymi trasami komunikacyjnymi są drogi łączące Kartuzy z Bytowem, Lęborkiem i Słupskiem oraz biegnące z północy na południe drogi łączące Sierakowice z Sulęczynem, Miechucino ze Stężycą i Chmielno z Ostrzycami.
Obszar leżący wokół Kartuz w promieniu około 30 km. Uchodzi on za centrum Szwajcarii Kaszubskiej i posiada szczególne walory krajobrazowe i przyrodnicze. Osią tego terenu jest rzeka Radunia, tworząca z jeziorami i małymi strumieniami ciąg jezior zwany “Raduńskim Kółkiem”. Jest to ponad 25 zbiorników wodnych różnej wielkości, z których prawie wszystkie nadają się do uprawiania sportów wodnych i pływania.
Jeziora Raduńskie wraz z leżącymi na północy: jeziorem Białym, Rekowem i Kłodnem, stanowią główną atrakcję tego obszaru. Na północy mieści się duża wieś Chmielno, a wzdłuż Jezior Kółka Raduńskiego równie znane wsie turystyczne: Zawory, Łączyno, Brodnica, Zgorzałe i znajdująca się na południu Stężyca. Chmielno położone jest w odległości 12 km od Kartuz, na wzgórzu, nad trzema jeziorami: Rekowem, Białym i Kłodnem. Z Chmielnem związany jest ród kaszubskich garncarzy Neclów – pochodzący z okolic Kościerzyny. Chmieleńscy Neclowie pracują tu od blisko 100 lat. Będąc tu koniecznie trzeba obejrzeć Muzeum Ceramiki Kaszubskiej które znajdujące się przy działającym warsztacie. Interesujący jest również XIX-wieczny kościół z barokowym ołtarzem i z XVIII wieczną chrzcielnicą. Gmina Chmielno od kilku lat jest największym ośrodkiem agroturystycznym na Kaszubach. W sezonie tutejszy Dom Kultury wspólnie z mieszkańcami organizuje wiele ciekawych imprez rozrywkowych.
W pobliżu Chmielna, przy bocznej drodze z miejscowości Łapalice, rozpoczęto budowę w latach 80-tych monumentalnego zamku. Trudno go dostrzec z trasy Kartuzy – Sierakowice bowiem były właściciel wkomponował go w otaczające wzgórza i las. Obiekt ten powstawał, nie jak przystało według projektu, lecz według uznania właściciela.
W odległości około 2 km od Ręboszewa znajduje się znany punkt widokowy “Złota Góra”. Można stąd podziwiać usytuowane w głębokiej dolinie jezioro Wielkie Brodno i leżące dalej Jezioro Ostrzyckie. Na horyzoncie widać Wzgórza Szymbarskie z Wieżycą. Przy punkcie widokowym znajduje się monumentalny pomnik poświęcony kaszubskim partyzantom – bohaterom II Wojny Światowej. Miejsce to związane jest także z tradycyjną uroczystością obchodzoną w lipcu – “truskawkobraniem”. Są to oryginalne dożynki związane z truskawkami, powszechnie uprawianymi w tej części Kaszub. Na “Złotej Górze” ma początek kręta “Droga Kaszubska”, wybudowana w latach 60-tych i prowadząca pomiędzy malowniczymi jeziorami przez Ostrzyce, Kolano, Krzeszną do Wieżycy.
Stężyca wymieniana była w XIII-tym wieku jako posiadłość rycerska. Później, do końca XIX-tego wieku składała się jednak z dwóch Stężyc – Królewskiej i Szlacheckiej, leżących na przeciwległych brzegach Raduni. Obecnie uchodzi ona za jeden z większych ośrodków turystycznych nad Jeziorami Raduńskimi. Warto obejrzeć XVIII-wieczny, barokowy kościół znajdujący się w centrum wsi, z późno barokowym wyposażeniem.
Na trasie z Borucina do Chmielna przez Miechucino mozna obejrzeć jeden z najładniejszych kościołów na Kaszubach, leżący w Wygodzie Łączyńskiej. Na niegdysiejszym pustkowiu w początkach XX-wieku postanowiono wybudować nowy kościół dla leżących w okolicy niedużych wsi. Wybrano taką lokalizację, by nie faworyzować żadnej z nich. Monumentalny neobarokowy kościół z rozległym, otoczonym murami dziedzińcem, zabudowaniami organistówki i cmentarzem to jedyne budowle w głębokiej dolinie. Nad wejściem do kościoła znajduje się piękna płaskorzeźba Wzniebowzięcia NMP, wykonana przez Franza Vlasdecka z Moguncji. Autorem projektu tego kościoła był mieszkający w Kolonii architekt Fritz Kunste. Podobny kościół wg jego projektu powstał w Swornegaciach koło Chojnic.
Ostrzyce położone są nad wąskim i długim Jeziorem Ostrzyckim, mającym kształt litery “c”. Po raz pierwszy w źródłach pisanych pojawiły się w roku 1241. Od roku 1422 należały do klasztoru kartuzów. Obecnie od lat Ostrzyce uznawane są za jednno z centrów turystycznych Szwajcarii Kaszubskiej. Dodatkowym walorem jest tu wspaniałe położenie w otoczeniu wysokich zalesionych wzgórz. Popularnym miejscem widokowym jest leżąca przy drodze z Ostrzyc do Brodnicy Dolnej Jastrzębia Góra. Po przeciwnej stronie jeziora znajduje się rezerwat “Ostrzycki Las”, w którym chronione jest między innymi naturalne stanowisko siedmiu gatunków storczyków. W Ostrzycach zlokalizowane są liczne pensjonaty, znajduje się kort tenisowy, dwa pola namiotowe oraz czynny zimą wyciąg narciarski. Ciekawostką jest wystawa ponad 1000 gatunków kaktusów w małej “palmiarni” przy kortach tenisowych. Przy drodze z Ostrzyc do Somonina, będącego ważnym węzłem komunikacyjnym oraz siedzibą gminy leży nieduża wieś o ponad 1000-letniej historii – Goręczyno. W XIII-tym wieku było siedzibą kasztelanii, a znajdujący się tam piękny barokowy kościół wzniesiony został przez Zakon Kartuzów w roku 1639. Kościół ten rozbudowano na początku XX-tego wieku. W ogrodzie przed plebanią obok kościoła obejrzeć można XVII-wieczną figurę św. Nepomucena.
Drugą równie znaną miejscowością jest Gołubie Kaszubskie, leżące około 10 km na południowy-zachód od Ostrzyc, pomiędzy jeziorami Patulskim i Dąbrowskim. We wczesnym średniowieczu Gołubie należało do Zakonu Cystersów z Pogódek. Później władali nim Kartuzi. Warto tu obejrzeć ogród botaniczny, w którym rośnie ponad 3000 gatunków roślin, w tym 140 gatunków chronionych. Jako jedyny na Kaszubach tego typu obiekt rekomendowany jest przez Polskie Stowarzyszenie Botaniczne. Na obszarze ponad 2 ha w kilku działach eksponowane są rośliny z całej półkuli północnej.
W okresie zimowym szczególnym wzięciem turystów cieszy się Wieżyca, leżąca pomiędzy Ostrzycami a Gołubiem. Zachodnie stoki Wieżycy z działającymi tam kilkoma wyciągami są centrum sportów zimowych. Śnieg leży tu znacznie dłużej niż na wzgórzach w okolicy Trójmiasta. Sąsiedni SZYMBARK jest najwyżej położoną na Pomorzu miejscowością, założoną w pierwszej połowie XVII-tego wieku przez niemieckich kolonistów. We wsi znajduje się neoromański kościół z XIX-tego wieku, restauracja i apteka.
Na północ od Wzgórz Szymbarskich i Somonina znajduje się malowniczy Przełom Raduni , zwany częściej “Jarem Raduni”. Na odcinku kilku kilometrów pomiędzy wsiami Babi Dół i Borkowo rzeka wartko płynie w bardzo głębokim, zalesionym wąwozie. Prędkość wody, bystrza oraz leżące w wodzie drzewa dodają dzikości temu miejscu. Wypoczywając na terenie Szwajcarii Kaszubskiej warto poświęcić jeden dzień i przejść krętymi, wąskimi ścieżkami wzdłuż rzeki. Wędrówkę rozpoczyna się przy stacji Babi Dół, a kończy w Borkowie lub Żukowie. Przed Borkowem na rzece Raduni pod koniec XIX-tego wieku została wybudowana duża elektrownia wodna “Rutki”. Spowodowała ona spiętrzenie wody u wyloty przełomu i powstanie głębokiego jeziora. Ponad zbiornikiem wodnym wznosi się na wysokości około 30 m kratownicowy most kolejowy na nieczynnej od roku 1993 linii kolejowej Pruszcz Gdański – Kartuzy.
KARTUZY
Położenie pośród trzech jezior w otoczeniu lasów i miejscowości turystycznych powoduje, że rokrocznie latem Kartuzy bardzo chętnie odwiedzane są przez turystów. Zakon Kartuzów, który dał nazwę miastu, sprowadzony został tutaj w II połowie XIV-tego wieku przez właściciela okolicznych dóbr – Jana z Różęcina. Zakonnicy zgodnie ze swoją regułą mieszkali w oddzielnych domach zwanych eremami. Obowiązywał ich nakaz milczenia. Dewizą ich życia było “memento mori” (pamiętaj o śmierci). Dobre stosunki z Zakonem Krzyżackim oraz kontakty z Gdańskiem przyczyniły się do rozwoju kartuzji. Wówczas powstał istniejący do dziś gotycki kościół oraz zabudowania gospodarcze, których pozostałości do dzisiaj oglądać można przy kościele.
Główną atrakcją Kartuz jest kościół poklasztorny wraz z obiektami gospodarczymi oraz Muzeum Kaszubskie leżące na drugim końcu miasta. W muzeum obejrzeć można narzędzia pracy, sprzęty gospodarskie, instrumenty ludowe oraz wytwory ludowej sztuki w zakresie tkactwa, ceramiki, rzeźby i haftu. Ponadto część ekspozycji poświęcona jest ludowym instrumentom muzycznym i zabawkom oraz kaszubskim łóżkom
W zabytkowym kościele znajdują się: renesansowy ołtarz główny Wniebowzięcia NMP z roku 1639 z obrazami “Wniebowzięcia” i “Ukrzyżowania” oraz figurami świętych: Jana Chrzciciela, Marii Magdaleny i Hugona, masywny tron celebransa z 1677 roku, unikatowe XVll-wieczne kurdybany – skórzane, bogato ornamentowane okładziny ścian wykonane z koziej skóry, cztery ołtarze boczne, w tym bardzo cenny ołtarz “Wieczerzy Pańskiej” z roku 1680 autorstwa Kaspra Gockhellera, barokowa balustrada chóru z roku 1640 z ciekawym wahadłem zegara przedstawiającego anioła śmierci z kosą. Równie cennym zabytkiem są barokowe stalle ustawione przy ścianach bocznych kościoła oraz 14 cennych obrazów religijnych z XVll-tego wieku. Naprzeciwko zamkniętej obecnie “Złotej Kaplicy” znajduje się tak zwana spowiednica, w której wiszą dwa duże obrazy – “Mojżesz” i “Zabójstwa św. Stanisława ze Szczepanowa”. Przy wejściu do kościoła, po prawej stronie znajduje się niewielka kaplica św. Brun na z ołtarzem, pochodzącym z klasztoru w Oliwie. Na ołtarzu figury św. św. Brunona i Hugona trzymającego książkę. W książce widoczne są słowa: “Słuchać plotek i innym je opowiadać nie przystoi zakonnikom”. Obok kościoła znajduje się gotycki refektarz ze śladami dawnych krużganków, łączących go z kościołem. Wewnątrz refektarza mieści się sala wystawowa Muzeum Kaszubskiego. Na południowej ścianie kościoła zegar słoneczny z umieszczoną nad nim trupią czaszką i napisem “memento mori”.
